Czym jest choroba zwyrodnieniowa stawów i jakie są jej przyczyny?

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ICD-10: M15-M19), nazywana też artozą lub osteoartrozą, to jedno z najczęstszych schorzeń układu ruchu. Ma charakter przewlekły i postępujący – stopniowo prowadzi do uszkodzenia chrząstki stawowej oraz zmian w kości położonej tuż pod nią. Objawia się bólem, sztywnością oraz ograniczeniem zakresu ruchu, co z czasem może znacząco pogarszać komfort życia. Nieleczona, może powodować zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe i trwałe ograniczenie sprawności.

Choroba zwyrodnieniowa stawów to przewlekłe schorzenie, w którym dochodzi do stopniowego uszkadzania chrząstki pokrywającej powierzchnie stawowe. Chrząstka działa jak amortyzator – umożliwia płynny, bezbolesny ruch stawu. Z czasem jednak staje się coraz cieńsza, a w zaawansowanym stadium choroby może niemal całkowicie zaniknąć.

Gdy chrząstka przestaje spełniać swoją funkcję, kości zaczynają ocierać się o siebie. Prowadzi to do bólu, stanu zapalnego i powstawania narośli kostnych zwanych osteofitami. Równocześnie w kości znajdującej się pod chrząstką zachodzą zmiany – staje się ona twardsza (proces sklerotyzacji – stwardnienia) i przebudowuje swoją strukturę.

Artroza może dotyczyć różnych stawów – najczęściej kolanowych, biodrowych oraz drobnych stawów rąk. Jej rozwój powoduje narastającą sztywność i ograniczenie ruchomości. W zaawansowanych stadiach choroba znacząco utrudnia wykonywanie codziennych czynności i obniża jakość życia.

Choroba zwyrodnieniowa stawów może mieć charakter pierwotny, gdy jej rozwój jest związany głównie z naturalnym procesem starzenia się tkanek i nie można wskazać jednoznacznej przyczyny, lub wtórny – będący następstwem konkretnych czynników uszkadzających staw.

Do głównych przyczyn i czynników ryzyka zwyrodnieniowej choroby stawów zalicza się: 

• wiek powyżej 50 lat – spadek elastyczności chrząstki i osłabienie mechanizmów jej regeneracji,
• nadmierna masa ciała – zwiększone obciążenie stawów nośnych (kolanowych, biodrowych),
• urazy stawów – zarówno pojedyncze kontuzje, jak i powtarzające się mikrourazy,
• przeciążenia mechaniczne – wynikające z ciężkiej pracy fizycznej lub intensywnego uprawiania sportu,
• wrodzone wady budowy stawów,
• zaburzenia metaboliczne – m.in. cukrzyca, dna moczanowa,
• choroby zapalne – np. reumatoidalne zapalenie stawów,
• styl życia – niski poziom aktywności fizycznej, nieprawidłowa dieta.

Każdy z tych czynników może przyspieszać zużycie chrząstki, zwiększając ryzyko rozwoju choroby i przyspieszając jej postęp.

W zdrowym stawie procesy odbudowy i rozkładu chrząstki są w równowadze. W przebiegu choroby zwyrodnieniowej ta równowaga zostaje zaburzona – degradacja zaczyna przeważać nad syntezą nowych składników.

Główne etapy i mechanizmy tego procesu to:

1. Dominacja procesów degradacyjnych – chrząstka staje się coraz cieńsza i traci swoje właściwości amortyzujące.
2. Działanie enzymów degradacyjnych – metaloproteinazy rozkładają kluczowe elementy strukturalne chrząstki.
3. Rola czynników zapalnych – cytokiny prozapalne, takie jak interleukina-1 (IL-1) i czynnik martwicy nowotworu alfa (TNF-α), nasilają stan zapalny i przyspieszają niszczenie tkanki.
4. Zmiany w kości podchrzęstnej – dochodzi do jej stwardnienia (sklerotyzacji) i tworzenia narośli kostnych (osteofitów).
5. Stan zapalny błony maziowej – powoduje ból, obrzęk i dalsze ograniczenie ruchomości stawu.
6. Postępujące uszkodzenie innych struktur – w zaawansowanych stadiach zmiany obejmują więzadła i inne elementy stawu, co znacznie utrudnia poruszanie się.

W efekcie tych procesów stopniowo dochodzi do utraty sprawności, a codzienne czynności stają się coraz trudniejsze do wykonania.

Do najczęstszych objawów choroby zwyrodnieniowej stawów należą: ból nasilający się podczas ruchu lub obciążenia, poranna sztywność stawów trwająca zwykle krócej niż 30 minut oraz trzeszczenia słyszalne w trakcie poruszania stawem. W miarę postępu choroby dochodzi do stopniowego ograniczenia ruchomości, co utrudnia wykonywanie codziennych czynności.

Objawy mogą różnić się w zależności od lokalizacji zmian. Najczęściej obserwuje się:

• w stawach kolanowych i biodrowych – trudności przy wchodzeniu po schodach, dłuższym chodzeniu czy wstawaniu z krzesła,
• w stawach rąk – problemy z precyzyjnymi czynnościami, takimi jak zapinanie guzików czy trzymanie przedmiotów.

Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów opiera się przede wszystkim na wywiadzie lekarskim i badaniu klinicznym, które pozwalają ocenić nasilenie objawów i wykluczyć inne choroby stawów. W diagnostyce pomocne są również badania obrazowe:  

• RTG ujawnia zwężenie szpary stawowej i obecność osteofitów,  

• natomiast USG i rezonans magnetyczny pozwalają na wczesne wykrycie uszkodzeń chrząstki i tkanek okołostawowych,

• Badania laboratoryjne stosuje się głównie w celu różnicowania choroby zwyrodnieniowej z innymi schorzeniami stawów, takimi jak reumatoidalne zapalenie stawów. 

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów jest wieloaspektowe i powinno być dobierane indywidualnie po dokładnej diagnozie i konsultacji z lekarzem. Obejmuje metody niefarmakologiczne, farmakologiczne oraz – w zaawansowanych przypadkach – zabiegi operacyjne.

Leczenie niefarmakologiczne skupia się na:

• edukacji pacjenta i zmianie stylu życia,
• redukcji masy ciała w celu zmniejszenia obciążenia stawów,
• regularnych ćwiczeniach wzmacniających mięśnie i poprawiających ruchomość stawów,
• fizykoterapii, np. ultradźwiękach czy termoterapii,
• stosowaniu ortez odciążających stawy.

Farmakoterapia ma na celu przede wszystkim łagodzenie bólu i ograniczanie stanu zapalnego. Stosuje się:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
• paracetamol,
• w wybranych przypadkach – iniekcje dostawowe kwasu hialuronowego lub kortykosteroidów, które zmniejszają objawy i poprawiają komfort funkcjonowania.

Leczenie chirurgiczne rozważa się tylko po dokładnej ocenie stanu stawów i konsultacji z lekarzem, gdy zmiany zwyrodnieniowe są zaawansowane i znacząco ograniczają codzienną sprawność. Obejmuje ono zarówno artroskopię, jak i wymianę stawu na endoprotezę.

Tak kompleksowe podejście pozwala spowolnić postęp choroby, zmniejszyć ból i poprawić jakość życia pacjentów.

W chorobie zwyrodnieniowej stawów kluczowe znaczenie ma nie tylko wzmocnienie mięśni i poprawa równowagi, ale także skuteczne odciążenie i stabilizacja stawu. Produkty z linii Actimove Arthritis Care zostały stworzone z myślą o osobach zmagających się z przewlekłymi schorzeniami, takimi jak osteoartroza czy reumatoidalne zapalenie stawów.

Oferują wsparcie dla różnych stawów – kolan, nadgarstków, dłoni, łokci i kostek – łącząc:

• anatomiczny kształt, dopasowujący się do indywidualnej budowy ciała,
• oddychające materiały, zapewniające komfort noszenia,
• regulowany ucisk, wspomagający stabilizację.

Ich działanie opiera się na połączeniu stabilizacji z technologią kojącego ciepła, która łagodzi ból, zmniejsza poranną sztywność i poprawia mobilność. Opaski, stabilizatory i ortezy Actimove  zapewniają wsparcie i stabilność, pomagając zmniejszyć obrzęk i pomóc w zwalczaniu bólu a jednocześnie wspierają propriocepcję, co jest istotne w profilaktyce upadków i urazów.

Regularne stosowanie tych produktów – w połączeniu z ćwiczeniami wzmacniającymi i treningiem równowagi – pomaga zwiększyć ruchomość stawów, zmniejszyć nasilenie objawów oraz poprawić jakość życia pacjentów z chorobą zwyrodnieniową.

Profilaktyka choroby zwyrodnieniowej stawów polega na ograniczaniu czynników ryzyka i dbaniu o zdrowy styl życia, co znacząco zmniejsza szanse jej wystąpienia.

Kluczowe jest utrzymanie prawidłowej masy ciała – nadmierny ciężar zwiększa obciążenie stawów i przyspiesza rozwój zmian zwyrodnieniowych. Ważne jest także unikanie długotrwałych przeciążeń oraz powtarzalnych ruchów, które mogą prowadzić do mikrourazów i stanów zapalnych.

Regularna aktywność fizyczna, zwłaszcza ćwiczenia o niskiej intensywności, takie jak pływanie, jazda na rowerze czy nordic walking, wzmacnia mięśnie, poprawia ruchomość i stabilizuje stawy.

Nie mniej istotna jest prawidłowa postawa ciała, stosowanie odpowiedniego obuwia i wkładek ortopedycznych oraz wczesna rehabilitacja po każdym urazie – wszystko to pomaga chronić stawy i zapobiegać dalszym uszkodzeniom.